Từ buổi bình minh của nhân loại, khi mọi thứ còn ở thời kỳ thô sơ và chỉ mới bắt đầu hình thành, trên mảnh đất trống của Trái Đất, con người xuất hiện, cải hóa thiên nhiên và cùng với thiên nhiên tạo ra những sản phẩm phục vụ cho nhu cầu sống của mình. Nhưng vô tình, những công cụ, công trình tưởng chừng như đơn giản ấy đã trở thành kiệt tác của nhân loại dưới góc nhìn nghệ thuật cũng như sự ứng dụng của nó, mà mãi đến tận ngày nay và ngày sau sẽ còn trầm trồ thán phục sự sáng tạo kỳ diệu của con người. Một trong những danh sách dài những ngành nghề sáng tạo nghệ thuật từ thiên nhiên ấy là nghề điêu khắc đá.
Vào thời kỳ đồ đá, cùng với lửa, con người biết dùng đá để tạo ra các công cụ săn bắt thú, xây nhà bằng rơm, bùn đất và đá. Cùng với thời gian, những người Ai Cập đã xây dựng được các Kim Tự Tháp, người Ấn Độ xây lâu đài có họa tiết tinh vi, người Hy Lạp cổ đại với các đền thờ, nhà hát hay người La Mã xây đấu trường bằng đá rộng lớn,…Đó là kỳ quan thế giới đền Taj Mahal, bức tường đá vĩ đại bao quanh thành phố Cusco, Vạn Lý Trường Thành Trung Quốc hùng vĩ, Kim Tự Tháp bí ẩn, Nhà hát Epidaurus Hy Lạp diệu kỳ,  đền Angkor Wat, khu đền thờ Tenochtitlan, khu đền Persepolis, đền Parthenon hay Stonehenge... Tất cả chúng đều mang lại một vẻ đẹp tinh xảo dựa trên những khối đá đồ sộ, thô kệch mà ra.
Vào thế kỷ thứ 4 TCN, người Hy Lạp xây dựng nhà hát Epidaurus bằng đá vô cùng vĩ đại. Đến năm 1881, những nhà khảo cổ đã tìm thấy nó dưới một lớp đất trên bán đảo Peloponnese . Nó có hình bán nguyệt cổ điển của một nhà hát giảng đường Hy Lạp, với 34 hàng ghế ngồi bằng đá, và điều đặc biệt nhất là âm thanh của nó có thể làm cho thính giả ở những hàng ghế sau cách đó 60m vẫn có thể nghe được tiếng của diễn viên trên sân khấu mà không cần đến micro. Phải mất nhiều năm về sau những nhà nghiên cứu mới có thể tìm ra được bí ẩn tuyệt diệu này. Và lời giải đáp nằm ở cách sắp xếp những hàng ghế ngồi bằng đá khu vực khán giả. Vật liệu đá vôi ở ghế ngồi có tác dụng lọc, khử nhiễu tần số thấp của âm thanh, giảm thiểu tối đa tạp âm lại có khả năng dội lại tần số cao của diễn viên trở lại khán giả, tăng thêm hiệu ứng âm thanh. Bề mặt ghế ngồi với nhiều nếp gấp có tác dụng như những nhạc khí gõ âm thanh tự nhiên, giúp tạo nên một âm thanh ảo toàn diện cho tiếng hát của người diễn viên. Và đến ngày nay, dù cho đã có nhiều biến thể từ mô hình này, thế nhưng nhà hát Epidaurus vần tồn tại như một kiệt tác nhà hát bằng đá hoàn hảo nhất của nhân loại.

Nhà hát Epidaurus và hàng ghế bằng đá kỳ diệu

Quá trình thổi tâm hồn vào đá
Những loại đá cơ bản thường được thợ điêu khắc sử đụng như: Đá mácma (hoa cương), đá biến chất (có đá cẩm thạch, đá phiến) và đá trầm tích, một số khác sử dụng đá nhân tạo. Cùng với đó là các dụng cụ đặc trưng để biến các khối đá thô thành những tác phẩm như ý muốn: búa, đục, thước đo, giay nham. Cây búa như một vật dụng tổng hợp các chức năng cần thiết mà một người thợ điêu khắc đá cần. Có nhiều kích thước búa với chức năng khác nhau. Đục có rất nhiều kích cỡ, hình dạng, nguồn vật liệu chế tạo tùy thuộc vào nhu cầu của công việc. Máy mài nhám, giay nham, … có độ nhám khác nhau được sử dụng tùy vào nhu cầu mài phá hay mài bóng mặt đá. Tuy nhiên, chủ yếu thợ điêu khắc sử dụng các loại giay nham có bước nhám cao từ 2000 trở lên, loại giấy này có độ mịn rất cao dùng để xóa bỏ những dấu vết sần sùi, hay chưa tinh xảo của công đoạn trước, bên cạnh đó còn giúp đánh bóng bề mặt để mang lại độ sáng, bóng hoàn hảo cho sản phẩm.
Thị trường có rất nhiều loại giay nham với độ nhám khác nhau
Cùng với sự phát triển của thế giới hiện đại là sự ra đời của những máy móc phụ trợ tinh vi và kỹ thuật cao có thể thay thế con người ở một số khâu, giúp thợ điêu khắc đá giải quyết được những công việc nặng nhọc. Ví dụ như cần cẩu và xe nâng giúp di chuyển và đặt những viên đá nặng ở vị trí trên cao, máy trộn vữa tiết kiệm được nhiều thời gian và sức lực, các máy đục bằng khí nén thay búa, đục đơn giản, cưa máy chạy bằng xăng tiết kiệm thời gian và độ chính xác cao…. Thế nhưng, những khâu xử lý cơ bản, chi tiết cần độ tinh xảo cao vẫn rất cần đến sự tài hoa, óc sáng tạo, sự cần mẫn và kỹ lưỡng của người thợ điêu khắc.
Hồn đá Việt Nam
Việt Nam cùng với lịch sử phát triển 1.000 năm cũng lưu giữ cho mình những tác phẩm điêu khắc đá độc đáo. Những tác phẩm này chủ yếu được gắn liền với các công trình kiến trúc cổ tạo nên một tổng thể nghệ thuật hoàn chỉnh với hai loại hình chính là phù điêu và tượng. Về phần tượng có các chủ đề về thần voi, sư tử, chim thần Garuda, vũ nữ Apxara…. Đó là những nhà mồ ở Tây Nguyên, chùa hay bảo tháp ở Ninh Thuận, Bình Định,... 3 pho tượng đá ở chùa Ngọc Khám – Bắc Ninh, lăng mộ các vua Lê ở Tám Sơn – Thanh Hóa, tháp đá Vĩnh Nghiêm – Tp.HCM,…
Đặc biệt ở làng Ninh Vân tỉnh Ninh Bình nổi danh với những ngôi nhà thủ công bằng đá hoành tráng và tinh xảo. Làng nghề khắc đá truyền thống đã có gần 400 năm tuổi có những công trình điêu khắc độc đáo trên tường, cổng, cột… đã từng đón tiếp Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cố thủ tướng Võ Văn Kiệt… đến thăm.
Từ những phiến đá sù sì, thô kệch, qua bàn tay khéo léo của người thợ điêu khắc một sức sống mới được thổi vào đó, không những mang tâm hồn, tình yêu và phong cách của người nghệ sĩ tạo hình, mà còn mang cả văn hóa của một quốc gia, thời đại.